شبکه اطلاع رسانی روابط عمومی ایران (شارا)– کتاب تیترنویسی نخستین پژوهش نظری، تجربی در موضوع تیترنویسی است که در ۱۳ فصل طراحی شده و حاصل سال ها تجربه و تلاش نویسنده در روزنامه نگاری، سردبیری و تیترنویسی در مطبوعات کشور است.
دکتر مجید رضائیان که خود از متخصصان رشته روزنامه نگاری است، تیترنویسی را تجربی ترین، ظریف ترین و در عین حال سخت ترین فرم روزنامه نگاری می داند که برای همه فرم های روزنامه نگاری از خبر، گزارش، گزارش خبری، مصاحبه گرفته تا یادداشت، سرمقاله و مقاله، و نقد به کار می رود.
نویسنده : مجید رضائیان
ناشر: دفتر مطالعات و برنامه ریزی رسانه ها
تعداد صفحات: ۱۹۲
با دکتر مجید رضائیان، نویسنده این کتاب به گفتوگو نشستهایم که در ادامه میخوانید.
چگونگی و چرایی نیاز به تدوین کتاب تیترنویسی را بفرمایید؟
درباره چرایی تدوین این کتاب از ۳ زاویه قابل مداقه است. نخست این که ادبیات روزنامهنگاری تحقیقی در ایران و کتابهایی که در این زمینه منتشر میشوند در ۲ سطح قابل شناسایی هستند: یک بخش آنهایی که از سهم پژوهشی اندک برخوردارند و دیگر، آنهایی که سهم بیشتری را از منظر پژوهشی در اختیار دارند. از همین منظر به طور کلی کتابهایی که در این حوزه منتشر شدهاند اغلب از سهم پژوهشی کمی برخوردار هستند.
قرار بر این بوده کتابی ارائه شود که با توجه به موضوعهای پیشنهاد شده در آن چه به صورت کامل یا چه در حد ارائه موضوع به همین شیوه انجام شود. دیده شدن نوع کار با توجه به شیوه بررسی موضوع به شخصه اهمیت بیشتری داشت. در بسیاری از کتابهای تیترنویسی اغلب، نمونهها با حجم نوشتار اصلی همراه میشوند و متن اصلی نوشتارها که بدون چنین نمونههایی هستند از حجم کمتری برخوردار خواهند شد. هدف در این کتاب بیشتر بر ایده اصلیِ نوشتار متمرکز بوده است.
زاویه دوم این که از نظر سطح مطالعات ۳ گانه روزنامهنگاری؛ در حوزههای ارتباطی – نظری، عملی- نظری یا ژورنالیسم عملی انجام میشود. در حوزه اخیر انجام مطالعات ژورنالیستی باید بتواند حلقه ارتباط میان نظر و عمل باشد و نیز جزو متونی که در دانشگاه ها تدریس شود قرار گیرد.
با توجه به محتوا، ساختار و شیوه نگارش کتاب بیشتر بر وجوه آموزشیِ کاربردی آن تاکید شده است؟
تاکنون درسی به عنوان تیترنویسی تدریس نمیشده است و بر همین اساس به چند دانشگاه پیشنهاد شده و در تلاش برای اضافه شدن به سرفصل دروس دانشگاهی در رشته روزنامهنگاری و ارتباطات است. به علاوه دفتر مطالعات و برنامهریزی رسانهها هم اکنون به عنوان نخستین مرکز این درس را جزو برنامه آموزشی دوره روزنامه نگاری پذیرفته و در حال انجام و ارائه آن به فراگیران این دورههاست که ۲ دوره اخیر توسط اینجانب انجام شده است. این کار با توجه به مختصات مورد نیاز هم میبایست هم وجه کاربردی مییافت از میان متون روزنامهنگاری که به صورت آموزشی ارائه میشد و هم وجه نظری خود را حفظ میکرد که در نهایت به این شکل روانه بازار شده است.
آیا این سرفصل – در مقام مقایسه نظامهای آموزش روزنامهنگاری – در دیگر کشورها به صورت جداگانه تدریس میشود؟
تیترنویسی در برخی از متون آموزشی تدریس میشود و در برخی از نظامهای آموزشی نیز زیرِ عنوان دیگر سرفصلها تدریس میشود. اما، آن چه تقریبا در همه نظامهای آموزشی به ویژه در نظامهای آموزشی مبتنی بر نظامهای انگلیسی رایج است و اهمیت دارد این است که به عنوان یک دانش میانرشتهای دانشجویان روزنامهنگاری باید با کار عملی در هر زمینهای از این رشته توانایی به دست بیاورند. اگر فردی به دنبال روزنامه نگاری سیاسی باشد تیترنویسی سیاسی را آموزش میبیند و علاوه بر یادگیری وجوه نظری باید با کار عملی نیز قابلیتهای ویژه این حوزه را کسب نماید.
در ایران نیز جدای از نظامهای آموزشیِ روزنامهنگاری انگلیسی، فرانسوی یا آمریکایی و این که آیا روزنامهنگاری را میان رشتهای میدانیم یا نه پاسخ این است که در عمل مخالفتی مشاهده نمیشود اما در عین حال نیز عمل نمیشود مگر یکی دو جا که در سطح فوق لیسانس مشاهده میشود. در واقع باید به این موضوع توجه کرد که جنبههای عملی روزنامهنگاری باید به شکل عالی آموزش داده شود. جدا از این که روزنامهنگاری میان رشتهای دانسته شود یا نشود افراد باید به خوبی تیتر نویسی بدانند آنگاه در حوزه تخصصی، روزنامهنگار میتواند به فراخور تخصص از تکنیکهای تیترنویسیِ همان حوزه بهرهبرداری نماید.
اصل بر این است که در ایران نیاز داریم تا متون روزنامه نگاری کاربردی را تقویت کنیم. اگرچه درباره ترجمه متون ژورنالیسم ورود نمیکنیم چرا که بیشتر متون اصلی به تناسب فضای روزنامهنگاری غرب نوشته شدهاند اگرچه با روزنامهنگاری ایران بیگانه هستند اما کتابهایی مانند کتاب هلن سیسونز به نام روزنامهنگاری در عمل که توسط انتشارات همشهری منتشر شده است از نظر عملی و به سبب بررسیهای موردی عملی چون از نظر ساختار مشابه هستند و هر چند که از نظرِ موارد بررسی شده و سطوح آنها ممکن است متفاوت باشند مناسب روزنامهنگار ایرانی و کاربردی هستند. کارهای عملی مدون در روزنامه نگاری ایران که مستند به تئوری باشند کم کار شده است.
برای نمونه بررسی کردم که آیا پیشتر آیا ایدهی تیترشناسی پیش از تیترنویسی را مورد مداقه قرار داده شده است یا خیر؟ خواننده زمانی که کتاب را میخواند متوجه این امر می شود که در حوزه فقر نظری وجود دارد و به همین منظور با توجه به کمبود منابع در تطبیق از زبانشناسان و شعرشناسی آوردهام که اگر در ادبیات شعر به واژه نیرو میدهد من نیز گفتهام در روزنامهنگاری بخوانید که تیتر به واژه نیرو میدهد. مباحث مربوط به دلالت های معنایی به این مفهوم که به قول یاکوبسن شعر شکستن انتظار مداوم ذهن مخاطب است و من نیز تطبیق کردهام که تیتر هم شکستن مدوام انتظارات ذهن مخاطب است و باید فراتر از انتظارت ذهن مخاطب حرکت کرد. فرامتن را ۲ بخش دیدهام نخست آن چه در ذهن مخاطب است که برای تیتر روزنامهنگاری به درد نمیخورد بلکه آن چه مهم است بخش دومی است که در باور مخاطب است و باید به دست گرفته شود.
بسیاری موارد وجود دارد اما این که در یک کار پژوهشی انگشت گذاشت که چه باید کرد مهم است. اما از منظر پایه ایی هم کتابهایی که در این حوزه از روزنامه نگاری ترجمه شده اند کم تر به این موضوع پرداخته اند. به عنوان کسی که بیش از ۳ دهه به روزنامه نگاری پرداخته و ۲ دهه سردبیری کرده خبر خوشایندی نیست که بگویم متاسفانه در ایران کم کار شده و محتوای غنی تولید نشده اما خبر خوش آن است که زمینه کار گسترده و فراهم است و پژوهشگران میتوانند فعالیت کنند. باید درباره متون ژورنالیسم کار شود. برای یک کار پژوهشی میتوان ۲ سال وقت گذاشت اما در عین حال هم میتوان ۳ ماه وقت گذاشت. خوب است که چه کم چه زیاد در این حوزه کار عمیق با بررسی از ابعاد مختلف انجام شود. به هر حال ایده های بسیار خوب بومی در ایران وجود دارد چرا که روزنامه نگاری در ایران نیاز به بومی شدن هم دارد. یک رشته نکاتی هست که در ایران تجربه شده است و باید در همین کشور به آنها پرداخته شود.
با توجه به کمبودهای موجود در حوزه دانش نظری روزنامهنگاری و گزیدهکاری بزرگانی که امکان مستند کردن تجربههای منتج به دانش را برای آیندگان و جوانان نداشتهاند اگر بخواهید نگاه دیگری به حوزه روزنامهنگاری از منظر پژوهشی کاربردی داشته باشید کدام بخشها ظرفیت لازم را برای مداقه های علمی دارند؟
نکته تکمیلی در رابطه با این کتاب آن که تیترنویسی در شکلهای مختلف بررسی شده است. بسیار طبیعی است که هر قسمت از این مبحث نیز به تنهایی ظرفیت پژوهش در یک کتاب جداگانه را دارد. متون مربوط به تیتر نویسی باید گسترش پیدا کند و هر بخش میتواند ایدهای نو داشته باشد و بر همان اساس میتوان پژوهش جدیدی شکل داد. اگر هر چه بیشتر بتوان با نمونههای عملی کار را پیش برد. چندین بخش از مباحث موجود نو هست که پیشتر به آنها پرداخته نشده است.
عرصه های ۳ گانه تیترشناسی پیش از تیتر نویسی مورد اشاره در کتاب کمتر بررسی شده، نوع زاویه تیترشناسی از این منظر که تیتر واقعیت هست یا حقیقت تازه است. بحث ساختار و ادبیات تیتر، اطلاعات پیام و زیر مجموعه های آن ها، بررسی تطبیقی ویژگیهای تیتر و لید با دیدگاه های نوین غربی، مکمل تیتر یا مکملهای اطلاعاتی و زیباشناختی و مباحث مربوط نیز تا به حال مطرح نبوده است. نوع زاویه نگاه به تکنیکهای تیترنویسی برگرفته از ادبیات در خصوص شیفتگی تیتری برای نخستین بار در روزنامهنگاری مطرح شده است هر چند در ادبیات از گذشته مورد کنکاش بوده اما در تیترنویسی روزنامهنگاری به صورت کاربردی انطباق داده شده است. تیتر تحلیلی به شکل مبسوطتر و کاملتر به روز بررسی شده است. تیترنویسی در سبکهای جدید خبرنویسی به بررسی گذاشته شده و ویژگی های هر یک ارائه شده است.
موسیقی تیترهای گلوله ایی به خاطر تیترهای یک کلمهایی و ۲کلمهایی مورد بررسی قرار گرفته است. فرم ها، و دیگر موارد آورده شده در کتاب جای کنکاش بسیار برای دیگران دارد. ایده های نو، ایده های تکمیلی، زاویه نوع نگاه تازه به موضوعهای قدیمیتر و مواردی از این دست راه را برای دیگر پژوهشگران ارائه کرده است.
به نظر اگر نگاه پژوهشی به متون و محتواهای ژورنالیستی داشته باشیم به نفع همگان است. یک رشته دیگر از موضوعهای این چنینی تنظیم شده که به یاری خدا در حال اتمام است اگرچه این کارها همیشه با وسواس زیاد توام شده تا حداقل احساس رضایت شخصی از ارائه آنها را برای دیگران فراهم نماید. برخلاف بسیاری نیز عقیده دارم هر موضوع باید همراه با شناساندن درست مفاهیم مربوط باشد تا اثر تدوین شده به صورت درست به مخاطب ارئه شود.
آیا کتاب به زبانهای دیگر ترجمه خواهد شد و کتاب های جدیدی در دست انتشار دارید؟
از آن جا که بافت کتاب به روش پژوهشی تدوین شده است امکان این که ترجمه شود هست اما باید مترجم زبده بتواند به ویژه درباره مثالهای آن به شکلی برگردان شود که به تناسب زبان مقصد قابل فهم باشد اما به شخصه موافق انجام کار هستم البته به همان شرطی که گفته شد. کتاب هایی نیز با عنوانهای تازه از چند سال گذشته در دست تدوین بودهاند که بیشتر مایل هستم با توجه به تحولات موجود در عرصه داخلی و خارجی روزنامه نگاری و حساسیتهای پژوهشی علمی شخصی به روز شوند که به شکل کاربردی عملی ارائه خواهند شد.
|
|||
دیدگاهتان را بنویسید