چگونه با خبرنگاران مصاحبه کنیم؟

تفاوت مصاحبه تلویزیونی با مصاحبه مطبوعاتی
تفاوت‌های بسیاری بین مصاحبه‌ تلویزیونی با مصاحبه مطبوعاتی وجود دارد. در مصاحبه تلویزیونی چهار عنصر زمان، آمادگی، اختصار در کلام و آرانگی ظاهر همراه با آرامش و متانت در گفتار ضروری است. از سوی دیگر، چون چهره اشخاص و حالت‌‌های رفتاری آن‌ها در تلویزیون نمایش داده می‌شود توجه و مراقبت از حرکات لازم و ضروری است و امکان تصحیح اشتباه به ویژه در برنامه‌های زنده، تقریباً غیر ممکن است. داشتن آرامش لازم با توجه به ویژگی‌های خاص تلویزیون در مقابل دوربین کمتر است و حضور ذهن تقریباً حرف اول را می‌زند.
در حالی که در مطبوعات، مصاحبه در فضای غیر رسمی‌تر، صمیمی‌تر و خودمانی‌تر است. با این حال خبرنگاران مطبوعات به موضوع از زاویه‌ی عمیق‌تر و موشکافانه و وسیع‌تر توجه می‌کنند.
مصاحبه شونده باید مراقب باشد که در اثر تکرار مصاحبه همچنان به هدف مصاحبه فکر کند. و همواره منافع و مصالح مؤسسه را از نظر دور ندارد و مطالبی را که صلاح نیست نگوید زیرا خبرنگاران شوق بیشتر برای درج اینگونه مطالب دارند و نتیجه برای مؤسسه فاجعه‌آمیز خواهد بود.
مسأله دیگر در این رابطه این است که باید مطمئن شوید که آیا آن تخش از مطالعات را که بیان می‌کنید صادقانه مخورد استفاده قرار می‌گیرد یا نه، شما می‌توانید به خبرنگار بگویید که تا زمانی که یک کپی از مقاله یا سخنرانی که این نظرات در آنها مورد استفاده قرار خواغهند گرفت دریافت نکنید، اجازه نمی‌دهید از آن اطلاعات استفاده کنند.

چگونگی مصاحبه در یک کنفرانس خبری
کنفرانس خبری عبارت از تاکتیک گفتاری است که از طریق آن اخبار، اطلاعات و عقاید گوینده به سرعت از طریق رسانه‌ای همگانی به اطلاع عموم می‌رسد.
برای برگزاری یک کنفرانس خبری توجه به نکات ذیل حایز اهمیت است:
۱- جریان مصاحبه از ابتدا تا انتها ضبط گردد.
۲- از حجم صدا سرعت بیان کلمات و تاکید و فشار بر کلمه و کیفیت آن به موقع استفاده شود.
۳- از حرکات دست و بدن در مواقع مناسب و به شکل مناسب بهره‌گیری شود.
۴- از لباس و رنگ مناسب استفاده شود.
۵- بعد از این که مطالب لازم به طور شفاهی بیان گردید. در پایان می‌گوید: «من خوشحال خواهم شد اگر به سوالات شما پاسخ بدهم».
۶- با استفاده از ضمیر «ما» علایق و منافع خود و مخاطبان‌تان را به هم پیوند دهید.
۷- از اعداد و ارقام استفاده کنید و سعی کنید آن‌ها را تبدیل به موارد عملی زندگی شنوندگان بکنید.
۸- بهتر است به جای کلماتی از قبیل، باید باشد. این طور است، باید، همه، حتماً به طور قاطع، گفته شود، می‌تواند باشد، به نظر می‌رسد که این طور باشد، می‌تواند، اکثریت، شاید، به نوعی و …
۹- در مورد لطیفه و مطالب خنده‌داری که احیاناً می‌خواهید بیان کنید بسیار با احتیاط برخورد کنید و دقت کنید به نژاد، مذهب، سرزمین و زادگاه کسی توهین نشود.
۱۰- از تکرار تکیه کلام‌هایی نظیر «به اصطلاح»، «عرض شود که» و «در واقع» و … خودداری شود.
۱۱- هرگز به سوالات پاسخ دروغ ندهید. اگر در برابر پرسشی قرار گرفتید که پاسخ آن را نمی‌دانید و یا نمی‌خواهید بیان کنید، بهترین راه این است که مؤدبانه بگویید «در این مورد نظری ندارم».
۱۲- می‌توانید در مقابل سوالی که تمایل به پاسخ آن ندارید با ترفندهایی، شما از خبرنگار سوال کنید.
۱۳- در طول کنفرانس خبری چنانچه سوالاتی از سوی خبرنگاری پرسیده شود که به دلایلی پاسخگویی به آن مصلحت نباشد، با خونسردی و ادب کامل باید گفت: «خود شما تأیید خواهید فرمود که پاسخ به این سوال و انتشار این خبر به صلاح نیست» چنانچه کسی که به سوالاتی پاسخ می‌دهد عصبانی شده یا با بی‌اعتنایی و یا بدبینی رفتار کند، مطمئن باشید که خبرنگاران نیز متقابلاً همین احساس و رفتار را در پیش می‌گیرند و فضای بی‌اعتمادی حاکم بر کنفرانس، نتیجه را فاجعه‌آمیز می‌کند. لهذا هرگز مطلبی را اعلام نکنید و بعد از خبرنگاران بخواهید که آن را در رسانه‌ها پخش و درج نکنند.
۱۴- در هر مصاحبه، لحظاتی پیش می‌آید که سوالات اصلی و عمده‌ی خبرنگاران به پایان می‌رسد و نوبت سوالات تکراری و یا بی‌ارتباط به موضوع آغاز می‌گردد. اگر پاسخگو خود متوجه بان امر شد با بیان جملاتی نظیر «من میدانم که شما خسته شده‌اید و یا می‌خواهید زودتر به دفتر کارتان برسید در نتیجه تنها برای دو سوال دیگر وقت می‌گذاریم» می‌تواند به مصاحبه خاتمه دهد.
ناگفته نماند که از جمله متداول‌ترین و بارز‌ترین اشتباهاتی که برخی مصاحبه‌کنندگان انجام می‌دهند، این است که معمولاً زیاد حرف می‌زنند، قاعده عمومی آن است که مصاحبه‌شونده ۸۰ درصد زمان مصاحبه را سخن بگوید و ۲۰ درصد دیگر را اجازه دهد تا خبرنگار نیز دیدگاه‌های خود را مطرح کند.

شگردهایی که خبرنگاران در هنگام مصاحبه در مقابل فرد مصاحبه‌شونده به کار می‌گیرند:
مصاحبه‌ از انواع راه‌هایی است که همیشه مطلوب و مورد نیاز مردم است و خبرنگاران هیچ‌گاه از محاسن آن غافل نمی‌شوند و امکاناتی را که برای اجرای آن به دست می‌آورند از کف نمی‌دهند و در مجموع این وظیفه‌ی خبرنگار است که سوالاتی از او بکند، جواب‌هایش را یادداشت کند و همراه با اطلاعاتی از شخصیت وی، خبر و شاید عکس او را به علاقه‌مندان ارائه کند.
—- مصاحبه شوند باید بداند که خبرنگار با مطالعه‌ی قبلی به عرصه‌ی مصاحبه گام می‌گذارد زیرا معتقد است که «هر گاه مصاحبه با مطالعه قبلی صورت گیرد، این احساس در شخص طرف گفت و گو به وجود می‌آید که مصاحبه‌کننده فرد مطلعی است شاید در بعضی از زمینه‌ها از خود او (مصاحبه‌شونده) نیز اطلاعات بیشتری دارد در این صورت وی به سخن گفتن، تحریک و تشویق می‌شود و آن چه را که در مواقع عادی و با مصاحبه‌کنندگان عادی حاضر به گفتن نیست، با توضیح و تفسیر مبسوط بیان می‌دارد.»
بنابراین خبرنگاران که با آگاهی کامل از موضوع به مصاحبه می‌روند همه جوانب امر را از پیش می‌دانند و هر گونه راه گریزی را بر متهم می‌بندند.
طبعاً در این شرایط مصاحبه‌شونده ناچار باید از تمام اطلاعات، استعدادها و قابلیت‌های خود استفاده کند تا بتواند با دلایل و بیان قوی با خبرنگار مقابله کند و این درست همان نتیجه‌ای است که روزنامه‌نگار به دنبال آن است.
در مجموع خبرنگاران در مقابل مصاحبه‌کنندگان به شگردهای زیر دست می‌زنند:
– در قدم اول برای خبرنگاران، شناسایی طرف مصاحبه خیلی مهم است و این امر مستلزم، دانستن نام دقیق فرد مصاحبه‌شونده، نام کوچک و نام خانوادگی، خواست‌ها و علایق وی، روحیه و اخلاقش مخصوصاً نقاط ضعف یا قوت او که ممکن است هنگام گفت و گو و برای به حرف وا داشتن وی کمک نماید.
– گام بعدی اداره صحیح مصاحبه است. اداره صحیح مصاحبه در تمام مدتی که گفت و گو ادامه دارد شرط کامل شدن اقدامات مقدماتی است و مخصوصاً در این مرحله خبرنگاران به رفتار طرف توجه فراوان دارند و واکنش‌های احتمالای او را در زمان‌های مختلف از پیش در نظر آورده و برای مقابله با آن چاره‌اندیشی می‌کنند. آن‌ها به برقراری ارتباط حساس هستند و به نشانه‌های غیر کلامی مصاحبه‌شونده نظیر تناژ صدا، برافروختگی چهره و … توجه می‌کنند.
– مصاحبه‌ ممکن است که از سوی خبرنگار با سخنان گرم و صمیمانه‌ای آغاز شود، به طوری که این گرمی و صمیمیت از همان آغاز کار احساس دوستی و صمیمیت را در طرف ایجاد کند و او را برای گفت و گوی مفیدی آماده سازد.
مشکلی که معمولاً در ابتدای مصاحبه پیش می‌آید پرده غربت و ناآشنایی بین خبرنگار و مصاحبه‌شونده است. برای ایجاد نزدیکی و از میان بردن پرده غربت معمولاً خبرنگاران صحبت را با اشاره به سوابق خدمت درخشان شخصیت مصاحبه آغاز می‌کنند. خدماتی که انجام داده است موضوعات مناسبی برای بحث و جلب توجه طرف است. زیرا معتقدند که «جلب اعتماد و اطمینان طرف مصاحبه از عواملی است که به گرفتن جواب‌های کافی و خوب از او کمک می‌کند».
– معمولاً برای این که از سوی مصاحبه‌شونده، یا به طور کلی هر خبردهنده‌ای جلب اعتماد شود خبرنگاران خود را محرم اسرار او قرار می‌دهند و در صورتی که انتشار مصاحبه یا خبر به زیان طرف باشد اقدامات متفاوتی را در پیش می‌گیرند. بنابراین آنچه مصاحبه‌شوندگان باید به آن توجه جدی نشان دهند این است که در این گونه موارد خبرنگار در حقیقت خود را در برابر دو اصل متغایر می‌یابد. اول به دست آوردن هر چه بیشتر خبر و انتشار آن، دوم حفظ اسرار منبع خبر یعنی منتشر نکردن آن خبر معمولاً از نظر خبرنگاران اصل اول بر اصل دوم برتری دارد و اصولاً وظیفه خبرنگار به دست آوردن و انتشار خبر است ولی فقط در موارد استثنایی، خبرنگار بین اهمیت احتیاج جامعه به دانستن خبر و حفظ اسرار شخص خبردهنده دومی را انتخاب می‌کند.
در این شرایط مصاحبه شونده باید مراقب باشد تا از ارایه‌ی اطلاعاتی که محرمانه تلقی می‌شود و افشای آن موجب ایجاد مشکلات در سطح سازمان و جامعه می‌شود بپرهیزد. البته خبرنگاران در این گونه موارد ممکن است با نقل از «یک منبع موثق» یا «یک مقام صلاحیت‌دار» و نظایر آن خبر را در اختیار مردم قرار دهند.
– خبرنگار، یک فرد آموزش دیده، سمج و پیگیر است لذا در اولین امتناع و شکست مایوس نشده و عقب‌نشینی نمی‌کند او به همه وسایلی که در اختیار دارد و تمام چیرگی‌های شخصی خویش برای آماده کردن شخصیت طرف گفت و گو متوسل می‌شود تا سکوت او را بشکند از نظر آن‌ها سماجت شرط موفقیت است و در نهایت اگر خبرنگار با تمام مساعی خود باز هم با ناکامی روبرو شود، ممکن است از این شکست و ناکامی نیز خبر جانبی تهیه کند و پیروزی را در جبهه دیگر تامین نماید.
در مجموع خبرنگاران از مصاحبه شفاهی بیشتر استقبال می‌کنند تا مصاحبه کتبی. زیرا در گفت و شنودها مصاحبه شونده هنوز از سوال بعدی و نتیجه‌گیری احتمالی مصاحبه‌کننده آگاه نیست و غالباً در همان مرحله اول نظر واقعی خود را ابراز می‌کند. اما در مصاحبه‌های کتبی اشخاص قبلا با توجه به پرسش‌های بعدی، پاسخ‌های نخستین خود را احیاناً اصلاح می‌کنند.
اصولاً شخصی که به سوالات پاسخ می‌دهد باید انتظار پرسش‌های انتقادی، آزاردهنده و گیج‌کننده را داشته باشد ولی مهارت، تجربه، تسلط و خونسردی وی همراه با پیش‌بینی‌های لازم و توزیع مطالبی که قبلاً تایپ و تهیه شده می‌تواند برای اهداف سازمان بسیار مفید باشد.
به طور خلاصه چنان چه خبرنگار دریابد که اوضاع و احوال نشانگر این است که طرف مصاحبه تحت تاثیر پاره‌ای فشارهای روحی- شخصی یا اجتماعی است و یا در موضوع صحبت دارای منافعی است به وسایل دیگر کسب خبر و یا مصاحبه با اشخاص دیگر نیز متوسل می‌شود و خواننده، شنونده و بیننده را در جریان منافع مختلف خبر قرار می‌دهد تا خود بتوانند ارزش بیانات شخصیت مورد توجه را ارزیابی کنند.
خبرنگاران گروهی را می‌شناسند که به جهات مختلف از انجام مصاحبه فرار می‌کنند و یا به آسانی تن به مصاحبه نمی‌دهند. در این موارد سوال طوری مطرح می‌شود که طرف خواه ناخواه به دادن جواب مثبت کشیده می‌شود.
چنانچه در شرایطی قرار گرفتید که حتماً مصاحبه نمائید وقتی را تعیین کنید که بتوانید در مدت لازم اطلاعات مورد نیاز را جهت ارایه جمع‌آوری کنید. اما اگر خبرنگار اطلاعاتی را از شما درخواست می‌کند که شما مایل به افشای آن نیستید اجازه ندهید که در این شرایط از شما اطلاعاتی بگیرد که بعداً پشیمان شوید. به خاطر داشته باشید که حتی در یک دادگاه همواره این حق را دارید که اطلاعات را فاش نسازید.
– برای آن که موضوع مصاحبه کاملاً روشن باشد خبرنگار از پیش سوالات خود را به طور دقیق تهیه می‌کند و معمولاً سوالات را ساده و روشن طرح می‌کند.
زیرا معتقد است هر چه سوال ساده‌تر و روشن‌تر باشد امکان قرار از دادن پاسخ صریح و قاطع دشوارتر است و مصاحبه شونده ناچار می‌شود به آن جواب روشن بدهد.