روابط عمومی حرفه ویژه بانوان

لیدا رسولی – هنوز راه زیادی تا وضعیت ایده­ال وجود دارد ولی حرکتهای خوبی در این راستا در حال انجام است.

روابط عمومی حرفه ویژه بانوان
لیدا رسولی
رئیس روابط عمومی و اموربین­الملل شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی
منبع مرجع: شبکه اطلاع رسانی روابط عمومی ایران (شارا)
 
۱-   مقدمه
امروزه در اغلب کشورهای صنعتی و پیشرفته، روابط عمومی جایگاه خود را از یک واحد کوچک سازمانی و گاهاً زیرمجموعه واحدهای اداری، ارتقا داده و به عنوان بازوی اصلی سازمانی و متشکل از افرادی متخصص با برنامه ریزی قوی و منسجم وظایف خود را انجام می دهد. از طرف دیگر گفته می­شود هزاره سوم، هزاره مدیریت زنان است و سمت و سوی سازمانهای پیشرو جهانی نیز تاییدی بر این تمایل و روند می­باشد. اگرچه هنوز زنان بر تصدی سطوح شغلی میانی و پایین­تر متمرکزند اما در برخی مشاغل زن بودن یک ویژگی متناسب با شغل و حرفه، حتی در سطوح مدیریتی ارشد محسوب می­گردد. یکی از این مهمترین مشاغل حرفه روابط عمومی است. به گونه­ای که در کشورهای پیشرفته زنان را حاکم بر صنعت روابط عمومی می­دانند.] ۱[
اگرچه مسئولیتهای خانوادگی قدرت تصدی مشاغل را برای برخی بانوان کم کرده است و در کشورهای درحال توسعه، نهایتاً حضور زنان در مشاغل کم درآمد و کم پرستیژ را پذیرفته­اند اما در مقابل روند جهانی نمی­توان مقاومت نمود و سرانجام جامعه جهانی خواهد پذیرفت که زنان تجربه حرفه­ای بیشتری کسب خواهند نمود و گامهای استواری در راستای فعالیتهای اجتماعی برخواهند داشت. ] ۲[
در اثر حضور پررنگتر زنان در مشاغلی نظیر روابط عمومی پیش­بینی می­شود رویکردهای خاصی به این حرفه وارد شود و درنتیجه تغییرات بزرگی در دنیای روابط عمومی حاصل گردد. بخشی از این تغییرات در اروپا و امریکا رخ داده است. برای همسویی با این تغییرات باید دیدگاه­های سنتی را به کناری نهاد و ضمن پاسداشت اصول، ارزشها و باورها پذیرفت که زنان در برقراری ارتباطات و انگیزش­ها می­توانند کارا و موثر حضور داشته باشند. دیدگاههایی وجود دارد که مانع از ارزش­گذاری واقعی فعالیت زنان و به خصوص مدیران زن می­شود ولی قطعا بانوان با تلاش و پشتکار و ظرافتهای کاری که ویژه خود آنها است می­توانند جایگاه واقعی خود را در فعالیتهای اجتماعی تثبیت نمایند. ] ۴[
خوشفکری، صداقت، مهربانی، تیزهوشی و نوآوری از ویژگیهایی است که در بانوان به طور خاص، پررنگتر یافت می­شود و فعالیتهای روابط عمومی نیز به گونه­ای است که این ویژگیها را می­طلبد. در بخشهای بعدی این مقاله به این موضوع با جزییات بیشتری پرداخته می­شود.­­
 
۲-   مشارکت بانوان در مشاغل و فعالیتهای اجتماعی
صرفنظر کردن از زنان توانمند و نوآور و اثرات جنسیت در پستهای مدیریتی سازمانی در مقالات منتقدانه بسیاری شرح داده شده است ولی در عمل پاسخ مطلوبی برای این انتقادها دریافت نشده است. اگرچه حرکتهای موثری در این راستا انجام پذیرفته است و نتایج پژوهش­ها نمایانگر افزایش جهانی حضور بانوان به خصوص مدیران زن می­باشد.
تنها در ایالات متحده امریکا پیش‌بینی شده است که به زودی زنان مالک ۵۰ درصد مشاغل امریکا خواهند شد و در طی سال‌های ۲۰۰۰ الی ۲۰۲۰ میلادی شرکت‌هایی که تأسیس شده و خواهند شد، ۵۰% مدیران و مالکانشان زنان خواهند بود. کاملاً معلوم نیست که شرکت‌های انگلیسی نیز از چنین روندی پیروی نمایند و این پیش‌بینی در مورد این کشور نیز صادق باشد اما به نظر می­رسد این روند در کشورهای پیشرفته با سرعتی کم یا بیشتر در حال طی شدن است. ] ۷[
به هر حال فقدان مشارکت زنان در فعالیتهای اجتماعی در بسیاری از سازمان­ها مشاهده میشود. مطالعات نشان داده است که کارکنان مرد و زن با موقعیت‌های کاری متفاوت هستند که معمولاً این تفاوت‌ها در جهت تأمین منافع کمتری برای زنان است. همچنین آقایان به منابع و شبکه فرصت‌های بیشتری دسترسی دارند. در شرکت‌ها عمده برنامه جانشین‌پروری توسط مدیران ارشد اجرایی به گونه‌ای است که شرکت بعد از بازنشستگی مدیر به یکی از آقایان انتقال داده می‌شود در هر صورت بدون شناخت نقش کارکنان زن و در نتیجه در نظر نگرفتن زنان برای ارتقا سازمانی، امری خطرناک است، که می­تواند عواقب زیانباری را گاهاً به دنبال داشته باشد و حتی نتیجه آن انحلال سازمان‌ها و از دست دادن فرصت‌ها و مشاغل باشد. البته این به آن معنا نیست که در درون یک سازمان تناسب رعایت نگردد بلکه لازم است تجربه و شایستگی فرای جنسیت مد نظر قرار گیرد.
برای حفظ تعادل و تناسب در این زمینه ضروری است سدها و موانعی که برای پیشرفت زنان در پست‌های مدیریت عالی وجود دارد را ارزیابی نمود. باورهایی وجود دارد که زنان در نقش‌های مدیریت عالی مناسب نیستند و به دلیل شخصیت و ویژگی زن، نباید رشد شغلی داشته یا در موقعیت‌های مدیر، به خصوص در سازمان‌های مرد سالار قرار گیرند. این باورهای غلط باید تصحیح شود. البته همانگونه که ذکر شد شاید بهتر باشد که به هر دو جنسیت توجه شود و سپس تصمیم‌گیری شود که در فرایند جانشین‌پروری چه کسانی قرار گیرند. به نظر می‌رسد افزایش مهارت‌ها و آگاهی مدیریتی مدیران در  شرکت‌ها و تخصص در زمینه جانشین‌پروری کاراترین روش بهبود در درک ارزش کلیه سرمایه­های انسانی چه به صورت مرد و چه زن است.
به علاوه مقایسه اقدامات و تصمیم‌گیری در زمینه زن یا مرد بودن مدیران بسیار مفید خواهد بود به خصوص اگر شرکت‌ها از نظر اندازه، عمر تجاریشان و میزان فعالیت تجاری قابل مقایسه باشند. اما به دلیل تفاوت بین زن یا مرد بودن شرکت‌ها این مقایسه‌های خیلی مفید نیست. در شرایطی که برنامه‌ریزی جانشین‌پروری از طریق بررسی، نظارت و کنترل و غیره به طرز جالبی مشخص خواهد کرد که چگونه جنسیت اسباب اجرای این فرایند را فراهم خواهد نمود. چنین پیشنهاد نمی‌شود که همه سازمان‌ها می‌توانند یا باید از یک نفر به نفر دیگر یا از یک نسل به نسل دیگر تداوم یابد، اما به سادگی تأکید می‌شود که عامل جنسیت نیازمند شناخت فرایند است.
خوشبختانه علی­رغم همه کاستی­ها و سلایق مختلف، حضور زنان نشانگر رشد فعالیتهای اجتماعی آنان است. اگرچه هنوز در فعالیتهای شغلی نظیر روابط عمومی شاهد حضور چندین برابری آقایان هستیم ولی با اعتمادسازی نسبت به عملکرد بانوان می­توان همگام با سازمان­های پیشرفته این روند را اصلاح نمود و شاهد حضور پررنگتر زنان در مشاغلی نظیر روابط عمومی و میریتهای آن باشیم. اثبات حضور زنان در این مشاغل تنها در سایه همت و پشتکار و تلاش با برنامه امکان پذیر است.
زنان شایسته، صبور، تعاملی، اثرگذار و دارای حسن خلق بخش عظیمی از سرمایه­های انسانی هستند و این قشر نیمی از جامعه را تشکیل می­دهند در حالیکه تنها ۱۲% این منابع عظیم شاغل می­باشند وهنوزبسیاری از مدیران ترجیح می­دهد مدیریت روابط عمومی را به مردان بسپارند.  
 
۳-   ویژگی حرفه روابط عمومی
روابط عمومی مدیریت دوسویه ارتباطات بین سازمان و گروههای اجتماعی مرتبط و همچنین بین کارکنان و مدیران سازمانی است و درواقع نقش میانجی را ایفا می­نماید. روابط عمومی در این بخش باید بتواند بین منافع سازمان و منافع گروههای اجتماعی هماهنگی ایجاد کند و این هماهنگی ضرورتاً باید همسنگ و همتراز باشد، چرا که هر سازمانی صرف نظر از نوع وظایف وفعالیت­ها، محتاج تنظیم ارتباطات خود با مخاطبان و بهره­مندان از خدمات و محصولات آن است .روابط عمومی شغلی است که باید به آن عشق ورزید و سپس وارد این حرفه شد. روابط عمومی از جمله مشاغلی است که در آن ارتباط پویا و پیوسته با مخاطبان درونی و بیرونی سازمان، حرف اول را می­زند. یک واحد روابط عمومی موفق شفاف، چاپک، فعال، پویا، خلاق، قانونمند، با استراتژی و با برنامه است. روابط عمومی فصل مشترک ایده­ها، افکار و ارتباطات است. کلیه تعاملات درون و برون سازمانی همراه با حسن خلق و خوشرویی از کانال روابط عمومی سازماندهی می­شود به گونه­ای که روابط عمومی را می­توان از یک بعد ویترین شرکت و از بعد دیگر قلب شرکت دانست. روابط عمومی ویترین شرکت است چرا که در مواجهه با سازمان اولین کانال ارتباطی این واحد است و روابط عمومی قلب سازمان است چرا که در دنیای تجارت و اقتصاد حرف اول را ارتباطات می­زند.
امروزه اگرچه مسائل اقتصادی-اجتماعی پیچیدگی­های خاص خود را دارد ولی به مدد فناوری و سرمایه­های انسانی که این ابزار را به کار می­گیرند، حل این مسائل چندان هم ناممکن نیست. سازمانی در این بین موفق عمل می­کند که به درستی بتواند ارتباطات را برقرار نموده و از منابع موجود بهره­برداری بهینه را نماید.
یکی از مهمترین عواملی که جایگاه یک سازمان و موسسه را در میان افکار عمومی جامعه تقویت می کند، وجود یک روابط عمومی منسجم و قدرتمند است که می تواند هر سازمان و موسسه ای را در رسیدن به اهداف خود یاری کند.
فعالیتهای هدفمند روابط عمومی نه تنها موجب تعالی واحد روابط عمومی بلکه منتج به موفقیت سازمانی می­گردد. البته فعالیتهای روابط عمومی از تنوع و گستردگی زیادی برخوردار است تا جاییکه حداقل ۷۵ مورد برای آن تعریف شده است. برخی از این فعالیتها نیروی فیزیکی قوی می­طلبد و جز کارهای اجرایی با توان فیزیکی بالا محسوب می­گردد اما عمده این فعالیتها تفکر و برنامه­ریزی را می­طلبد. حال با این ویژگیهای شغلی، کدام جنسیت مناسبتر برای این حرفه تخصصی است؟ ] ۵[ در بخش­های بعدی این مقاله این موضوع مورد تجزیه و تحلیل قرار می­گیرد.
 
۴-   ترکیب جنسیتی شاغلین در حرفه روابط عمومی
آمارهای مختلف و جالبی از میزان مشارکت بانوان در تصدی شغلهای روابط عمومی ارایه شده است. در بسیاری از کشورها اکثریت نیروی کار در حوزه روابط عمومی را بانوان تشکیل می­دهند. مثلا در کشور انگلستان از بین ۶۱۴۰۰ نفر شاغل در حوزه روابط عمومی، ۶۴% از این نیروی کار به بانوان اختصاص دارد. این روند در دو دهه اخیر کاملاً شکل گرفته است و شروع و آغاز آن مربوط به دهه ۱۹۸۰ میلادی می­باشد.
در امریکا در دهه ۱۹۷۰ میلادی سهم زنان در نیروی کار روابط عمومی­ها ۲۷% بوده است و هم­اکنون این سهم به ۷۰% افزایش پیدا کرده است. ] ۱[ درضمن در امریکا، ۷۰ الی ۸۰ درصد دانشجویان رشته روابط عمومی زنان هستد. ] ۳[
در ایران این میزان بسیار کمتر از آمار ذکر شده است و در صنعت پتروشیمی آمار حکایت از سهم ۱۰% از روسای روابط عمومی زن می­کند و سهم زنان در فعالیت­های روابط عمومی نیز کمی بیشتر از این محدوده است. شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی، خوشبختانه جزء سازمان­های پیشرو در به کارگیری بانوان است و از این جنبه توجه خاصی به ویژگی­ها و توانمندی­های زنان دارد. این شرکت که فعالیت اصلی آن بر تولید دانش فنی و سیاستگذاری پژوهش و فناوری در صنعت پتروشیمی متمرکز است، با باور دقت عمل، حوصله و صبر بیشتر در زنان، نیمی از پژوهشگران خود را از بین این قشر انتخاب نموده است. همچنین در این شرکت از بین ۲۴ مدیر ارشد و میانی ۶ مدیر در سطوح میانی از بانوان هستند که در خور توجه می­باشد و برای کشور ایران آمار جالبی محسوب می­گردد. در همین سازمان سهم بانوان شاغل در روابط عمومی ۲۵ درصد است بعلاوه اینکه رئیس این واحد نیز از بانوان است، که از آمار صنعت پتروشیمی جلوتر می­باشد. ] ۶[
نکته جالب توجه در این شرکت، پس از حضور بانوان در این واحد سازمانی می­باشد که فعالیت­های روابط عمومی رشد کمی و کیفی داشته است. از جمله کارهایی که در این دوره جدید به کمک این واحد و با حمایت­های مدیران عالی شرکت عملیاتی شد می­توان به موارد ذیل اشاره نمود:
Ø                فعال سازی سایت شرکت
Ø                تعامل نزدیک بین کارکنان و مدیران
Ø                تعامل سازنده بین مخاطبان سازمان و شرکت
Ø                در دسترس بودن و پیوستگی ارتباط با شرکت
Ø                تدوین استراتژی و برنامه روابط عمومی شرکت
Ø                تهیه مستندات (فیلم و عکس) با توجه به زمینه­های اصلی فعالیت شرکت
Ø                صرفه­جویی در هزینه­های واحد
Ø                حضور فعال در نمایشگاه­ها، همایش­ها و جشنواره­ها
Ø                حضور کارکنان روابط عمومی در دوره­های آموزشی تخصصی روابط عمومی، قعالیتی که تا قبل از آن در این واحد وجود نداشت.
Ø                توجه به مسائل و روحیات کارکنان
لازم به ذکر است در ایران و در دهه اخیر تصدی این مشاغل توسط زنان رشد قابل ملاحظه­ای داشته است و پیش­بینی می­شود در دهه آینده این رشد بیشتر نیز گردد. اما هنوز تا وضعیت در تراز جهانی فاصله است و باید چالاکتر حرکت کرد.
 
۵-   جمعبندی
در عصر کنونی، حضور پرشور و فعال بانوان در عرصه­های مختلف اجتماعی یک باید تلقی می­گردد و هیچ طرز فکری نمی­تواند مانع از این حضور گردد. روند جهانی نشان می­دهد که برخی از مشاغل و حرفه­ها با جذب زنان کارایی بیشتری دارند. یکی از مهمترین این زمینه­ها روابط عمومی و فعالیت­های مرتبط با آن است که در دهه­ها اخیر بانوان با رشد بسیاری جذب آن شده و نقش موثری در ایفای وظایف ارتباطی داشته­اند. روابط عمومی در صنایعی که در نگاه اول مردسالارانه به نظر می­رسد نیز از این قاعده مستثنی نیستند. مثلا فعالیت بانوان در صنعت نفت همواره به‌دلیل ویژگی های ذاتی فعالیت‌های این صنعت به‌ویژه در مناطق عملیاتی با ابهامات و چالش های قضاوتی و تصمیم‌گیری روبه رو بوده است و در همین راستا در وزارت نفت ایران، ایجاد و راه اندازی اولین کارگروه ویژه بانوان در صنعت نفت محقق شد و مقرر گردید بر احصای کلیه سمت‌های اناث­پذیر در صنعت نفت اقدامات لازم انجام پذیرد. جذب قریب به نیمی از پژوهشگران در صنعت پتروشیمی از بانوان، انتصاب ۲۵% زنان در پست­های مدیریت میانی شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی، به کارگیری ۲۵% از زنان در واحد روابط عمومی این شرکت و نتایج ثمربخش آن همگی دال بر انتخاب درست بانوان در مشاغلی متناسب با ویژگی­های زنان می­باشد. هنوز راه زیادی تا وضعیت ایده­ال وجود دارد ولی حرکتهای خوبی در این راستا در حال انجام است. مسیر طولانی و سخت است ولی شدنی است.
 
۶-   منابع
۱.  Making Right Choice, A female Dominated Industry, Public Relations Consultants Association, 2013
۲.  Women in Public Relations in Europe: From Where to Where, Euprera, February, 2013
۳.  Differential Gender Orientation in public relations: Implications for Career Choices, Julie L. Andsagera,∗, Stacey J.T. Hustb, Elsevier, 2005
۴.    روابط عمومی، نقش، فرآیند و استراتژی، دنیس ال. گلنت تی، کمرون، فلیپ اچ، اولت، ورن کی، ترجمه دکتر سید محمد اعرابی و داود ایزدی، جلد اول،  ۱۳۹۱
۵.    نظامنامه فرآیندهای روابط عمومی, احمد یحیایی ایله­ای، کارگزاران روابط عمومی، ۱۳۹۲
۶.    برنامه روابط عمومی شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی، ۱۳۹۲
۷.    مقاله آیا مشاغل بیشتری برای پسرها است؟ برنامه‌ریزی جانشین‌پروری در صنایع
کوچک و متوسط، لین مارتین، ترجمه لیدا رسولی، ۱۳۸۸